بەرنامەکانی سەرۆکی زانکۆ
زانکۆی کوردستان، لەدوای جیابوونەوەی لە زانکۆی ڕازی لە ساڵی ١٣٧١ی هەتاوی، و بەتایبەتی لە ساڵی ١٣٧٣ەوە تا ئێستا، گەشەیەکی خێرای بەخۆیەوە بینیوە. ئەم فراوانبوونە بەتایبەتی لە ڕەهەندی ژمارەی بەش و قۆناغەکانی خوێندن، ژمارەی ئەندامانی دەستەی زانستی، ژمارەی خوێندکاران و ژێرخانی فیزیکیدا بەرچاو بووە. بێگومان ئەم گەشەیە بەرهەمی ماندووبوونی سەرۆک و بەڕێوەبەرانی پێشووی زانکۆیە، بەڵام سیاسەتە گشتییەکانی وەزارەتی زانست بۆ پەرەپێدانی زانکۆکان لە سەرتاسەری وڵاتدا ڕۆڵێکی بنەڕەتیی هەبووە.
بەڵام یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی گەشەی خێرا، گەشەی ناهاوسەنگە. سەرەڕای گەشەی زانکۆ لە بوارەکانی وەک بەش، قۆناغی خوێندن و مامۆستا، لە زۆرێک لە بوارەکانی دیکەدا وەک کەرەستەی توێژینەوە و فێرکاری، پێکهاتەی ڕێکخراوەیی، و ژێرخانەکانی وەک تەکنەلۆژیا و هیتر، گەشەی پێویستی نەکردووە و بە بەراورد لەگەڵ زانکۆکانی دیکەدا هەست بە کەموکوڕی دەکرێت. بۆیە، بە لەبەرچاوگرتنی توانستە بەردەستەکان، بەتایبەتی هێزی مرۆیی زانکۆ، پێویستە گەشەیەکی هاوسەنگ لە ڕەهەندە جیاوازەکانی فێرکاری و توێژینەوەدا ئەنجام بدرێت، تا پێوەرە سەرەکییەکانی زانکۆ بگاتە ئاستی خوازراو.
زانکۆ شوێنێکی گونجاوە بۆ پەروەردەکردن، داڕشتن و پەیقەلدانی مرۆڤەکان (وەک ئەڵماسێکی بەنرخ) و پێشکەشکردنیان بە کۆمەڵگە. بوونی ئامانجی جۆراوجۆر، جیاواز و هەندێکجار دژبەیەکی فێرکاری، توێژینەوەیی و خزمەتگوزاری، لەپاڵ بوونی مامۆستایانی کارامە و خوێندکارانی زیرەک، دەبێتە هۆی ئاڵۆزبوونی سیستەمی زانکۆ و پلاندانان بۆی.
بۆ دروستکردنی زانکۆیەکی نموونەیی، دەبێت سەرنج بدرێتە چەندین پێکهاتەی جیاواز. تەنیا گرنگیدان بە بیرۆکراسی دەبێتە هۆی دروستبوونی پێکهاتەیەکی سەرەوە بۆ خوارەوە کە لەگەڵ ڕۆحی زانکۆدا ناگونجێت. بێگومان بوونی ڕێکخستن و چاودێری لە هەر سیستەمێکدا پێویستە، بەڵام لەپاڵ ئەوەدا بوونی پێکهاتەی دیکەش پێویستە. دەبێت ڕێز لە بەشداری و بۆچوونی مامۆستایان لە زانکۆدا بگیرێت و ڕێگەیەک بۆ دروستکردنی بەشدارییەکی بەکۆمەڵی سیستەماتیک بدۆزرێتەوە. یەکێک لە هەنگاوە ڕوونەکان کە دەکرێت ئاماژەی پێ بکرێت، سوودوەرگرتنی زیاترە لە هەڵبژێردراوەکان لەبری دانراوەکان لە پۆست و پلە جیاوازەکاندا. گرنگیدان و بەهێزکردنی ئەنجومەنەکان و سیستەمەکانی چاودێریی پیشەیی لەپاڵ سیستەمە چاودێرییە پێکهاتەییەکاندا گرنگییەکی زۆری هەیە. سەرەڕای پێکهاتەکانی بیرۆکراسی و بەشداری، دەکرێت ئاماژە بە پێکهاتەی سیاسەتکردن بکرێت (نەک بە واتای حزبایەتی، بەڵکو بە واتای دروستکردنی کولتوری کێبڕکێ و یاریی یاسامەند لەنێوان گرووپە جیاوازەکانی زانکۆدا) بۆ دروستکردنی زەمینەیەکی تەندروست و زیادکردنی هاندان و هەوڵ و جۆش و خرۆش لە زانکۆدا.
بە گشتی، لە زانکۆدا دەبێت بەدوای هاوسەنگییەکی لۆژیکیدا بگەڕێین لەنێوان پێکهاتەکانی بیرۆکراسی، بەشداری، سیاسەتکردن و تەنانەت ڕادەیەک لە ئازادیی مامۆستایان (لەژێر ناوی ئاژاوەی ڕێکخراو یان کۆنترۆڵکراو). بەم هاوسەنگییە دەتوانرێت لە چوارچێوەی باوەڕبوون بە ژیریی بەکۆمەڵ، لە سەپاندنی بۆچوونی کەسی و تەسکنەزەری دوور بکەوینەوە. بەم هاوسەنگییە دەتوانرێت بە دروستکردنی کەشێکی ئارام و دوور لە گرژی، زەمینە بۆ سوودوەرگرتن لە هەموو توانستەکانی زانکۆ خۆش بکرێت و بە پێشوازیکردن لە بۆچوونی کارمەندان و جێبەجێکردنیان، ببێتە هۆی بەرهەمهێنانی بیر و ئەندێشە و لە کۆتاییدا ببێتە هۆی بەرزکردنەوەی کوالێتیی کارلێکەکان لە ئاستی زانکۆدا.
بە شێوەیەکی سروشتی، پۆستەکانی وەک سەرۆکی زانکۆ بە لەبەرچاوگرتنی بۆچوونی ئەندامانی دەستەی زانستی دیاری دەکرێن و سەرۆکی زانکۆ بە جۆرێک ڕابەر و ئاراستەکەری زانکۆ هەژمار دەکرێت. بەڵام سنووری دیاریکراو بۆ ئاراستە و جووڵەی زانکۆکان هەیە. لە زانکۆکانی ئێراندا، چونکە پێکهاتەیەکی حکومی باڵادەستە و بودجەی زانکۆکان بە شێوەیەکی سەرەکی لەلایەن حکومەت و وەزارەتی پەیوەندیدارەوە دابین دەکرێت، زانکۆکان ناچارن پابەندی کۆمەڵێک یاسا و ڕێسای حکومی بن. بۆیە سەرۆکی زانکۆکان بە شێوەیەکی سروشتی نوێنەری وەزارەتیش هەژمار دەکرێن. کەواتە لە کردەوەدا، سەرۆکی زانکۆ وەک ئەڵقەیەک لەنێوان وەزارەت و یەکەکانی ناوخۆی زانکۆدا کار دەکات.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەم پێشەکییە، خاڵە سەرەکییەکانی بەرنامە پێشنیارکراوەکان بۆ بەڕێوەبردنی زانکۆی کوردستان لە بوارە جیاوازەکاندا، کە بریتین لە پلاندانان و بەڕێوەبردن، پێکهاتەیی و ڕێکخراوەیی، فێرکاری، توێژینەوە، ڕۆشنبیری و ئاوەدانی، بەم شێوەیەی خوارەوە دەخرێنەڕوو.
پلاندانان و بەڕێوەبردن
یەکەم هەنگاو، داڕشتنی بەڵگەنامەی ستراتیژیی زانکۆیە بە ئاسۆیەکی لانیکەم دوو پلانی پێنج ساڵە. لە ئامادەکردنی ئەم بەڵگەنامەیەدا، پێویستە سەرنج بدرێتە بەڵگەنامە باڵاکان وەک سیاسەتەکانی وەزارەتی زانست و پلانی ئامایشی خوێندنی باڵای پارێزگا، و هەروەها لەبەرچاوگرتنی توانستەکان، پێداویستییەکان و تایبەتمەندییە ناوچەییەکان. بە لەبەرچاوگرتنی گرنگیی ئەم پلانە، وردبینی لە ئامادەکردنیدا کلیلییە.
-
داڕشتن و پەسەندکردنی پلانی کارکردنی ساڵانە.
-
باشترکردنی بەردەوامی پرۆسەکانی بەڕێوەبردن و زیادکردنی بەرهەمداری.
-
پەرەپێدانی شایستەسەالاری، داهێنان و زیادکردنی بەشداری.
-
دروستکردنی توانست و بەهێزکردنی سەرچاوە مرۆییەکان.
-
جێگیرکردنی میکانیزمەکانی هەڵبژاردن لە دیاریکردنی بەڕێوەبەرەکاندا، بەتایبەتی لە ئاستی ڕاگری کۆلێژەکان و سەرۆکی بەشەکاندا، لەپاڵ لەبەرچاوگرتنی ڕادەی پابەندبوونیان بە پلانە گەشەپێدانییەکانی زانکۆ.
-
شۆڕکردنەوەی دەسەڵات و کەمکردنەوەی ناوەندگەرایی، بە جەختکردنەوە لەسەر بەرزکردنەوەی ڕۆڵ و گرنگیی کۆلێژ و بەشە زانستییەکان لە پرۆسەکانی بڕیاردان و سیاسەتداڕێژیی زانکۆدا.
-
بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا نوێیەکان بە مەبەستی دروستکردنی سیستەمێکی یەکگرتووی زانیاری بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری دارایی و کارگێڕی.
پێکهاتە و ڕێکخستن
- پێداچوونەوە بە پێکهاتەی ڕێکخراوەیی زانکۆ و پەسەندکردنی پێکهاتەیەکی نوێ لە چوارچێوەی گەشەپێدانی چەندایەتی و چۆنایەتیی زانکۆدا.
- دابینکردن و پڕکردنەوەی هێزی مرۆیی کارامە، بەگوێرەی پێکهاتە نوێیەکە.
- چاکسازی لە کولتوری ڕێکخراوەیی و سیستەمە هەنووکەییەکانی زانکۆ و چەسپاندنی ڕەوشتی پیشەیی لەنێو چینە جیاوازەکانی کارمەندیدا.
- پێداچوونەوە بە پەیڕەوە ناوخۆییەکانی زانکۆ بە مەبەستی هاوئاهەنگکردن و سادەکردنەوەی کارەکان.
- بەهێزکردن و پێناسەکردنەوەی ئەرکەکانی یەکەی بودجە و پێکهاتەی زانکۆ.
- بەهێزکردنی بەشەکانی هەڵسەنگاندن و چاودێریکردنی کارایی یەکە جیاوازەکانی زانکۆ و پێناسەکردنی میکانیزمەکانی خۆ-ڕاستکردنەوە.
دارایی و ئابووری
- جێبەجێکردنی تەواوەتیی سیستەمی ژمێریاریی پابەندبوون.
- پێداچوونەوە بە شێوازی دابەشکردنی بودجەی زانکۆ بەگوێرەی کاراییی هەر یەکەیەک.
- دروستکردنی ڕێکخستن و دیسیپلینی دارایی و زیادکردنی شەفافیەت لە سیستەمی دارایی زانکۆدا.
- زەمینەسازی بۆ بەرزکردنەوەی داهاتە بەردەوامەکان.
- زیادکردنی داهاتە تایبەتەکان لە ڕێگەی پەرەپێدانی کەمپەسی زانکۆ، وەرگرتنی خوێندکارانی نێودەوڵەتی و زیادکردنی پشکی توێژینەوە کارپێکراوەکان.
- دامەزراندنی بونیادی خێرخوازانی پشتیوانی زانکۆ.
ئەکادیمی
- پێداچوونەوە و بەهێزکردنی بەشە زانستییە هەنووکەییەکان لە ڕێگەی پەرەپێدانی ئیمکانات و کەرەستەی فێرکاری، تاقیگەیی و وۆرکشۆپەکانەوە.
- گرنگیدان بە بۆچوونی پسپۆڕانەی بەشە زانستییەکان لە پرۆسەی وەرگرتنی ئەندامانی دەستەی زانستیدا بە مەبەستی بەرزکردنەوەی چەندایەتی و چۆنایەتیی فێرکاری.
- دروستکردنی بەشی نوێ بە لەبەرچاوگرتنی پێوەرەکانی وەک پێداویستییە ناوچەییەکان، تەکنەلۆژیا نوێیەکان و ڕێبازە نێوان-ڕشتەییەکان.
- دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ ناوەندە زانستییە باوەڕپێکراوەکانی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بە مەبەستی ئاڵوگۆڕی مامۆستا و خوێندکار.
- کردنەوەی خولی دکتۆرای هاوبەش لەگەڵ زانکۆ باوەڕپێکراوەکان.
- پەرەپێدانی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا نوێیەکان، وەک فێرکاریی ئەلیکترۆنی و ماڵپەڕی تایبەت بە وانە و مامۆستایان.
- ڕاهێنان و هاندانی مامۆستایان بۆ بەکارهێنانی شێوازی فێرکاریی کاریگەر، وەک شێوازی گرووپیی چارەسەرکردنی کێشە و بەڕێوەبردنی وۆرکشۆپی پسپۆڕانە.
توێژینەوە
- بەرزکردنەوەی پێگەی زانکۆ لەسەر ئاستی پارێزگا و ناوچەکە وەک زانکۆی دایک، لە ڕێگەی زیادکردنی چالاکییە توێژینەوەییەکان و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی ڕاوێژکاریی پەیوەست بە چارەسەرکردنی پێداویستییەکانی پارێزگا و وڵات.
- دروستکردن و فراوانکردنی پەیوەندی لەگەڵ ناوەندە زانستی و توێژینەوەییە باوەڕپێکراوەکانی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات.
- پلاندانان و دابینکردنی پێداویستییەکان بۆ دامەزراندنی کۆمپانیا زانست-بنەماکان.
- زەمینەسازی بۆ ئاسانکاریی بەشداریی ئەندامانی دەستەی زانستی لە کۆنفرانسەکان و سوودوەرگرتن لە دەرفەتە خوێندنییەکان (فرصت مطالعاتی).
- بەڕێوەبردنی کۆنفرانسی زانستی لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی.
- دەرکردنی گۆڤاری نوێی زانستی و توێژینەوەیی.
- بەهێزکردنی نووسینگەی پەیوەندی لەگەڵ پیشەسازی و پتەوکردنی هاریکاریی نێوان زانکۆ و کەرتی پیشەسازی.
- بەهێزکردنی خولەکانی کارامۆزی و ئاراستەکردنی پڕۆژەی خوێندکاران لە ڕێگەی واژۆکردنی ڕێککەوتنی هاریکاریی نێوان زانکۆ و پیشەسازی.
ڕۆشنبیری
- هاندانی مامۆستایان و خوێندکاران بۆ ئەنجامدانی چالاکیی خۆبەخشانەی بەکۆمەڵ، ڕۆشنبیری و کۆمەڵایەتی.
- فراوانکردنی کەشی ڕەخنە و گفتوگۆی بنیاتنەرانە لە زانکۆدا.
- پەرەپێدانی کۆڕەکانی ئازادبیری.
- بەرزکردنەوەی ئاستی ڕۆشنبیریی خوێندکاران و مامۆستایان لە ڕێگەی جێبەجێکردنی بەرنامەی وەک:
- داڕشتن و جێبەجێکردنی بەرنامەی ڕۆشنبیری و ئایینی، وەک چالاکییەکانی پەیوەست بە قورئان، ڕەوشت و بۆنە نیشتمانی و ئایینییەکان.
- پشتیوانیکردن لە پێکهێنانی ئەنجومەنە پیشەییەکانی مامۆستایان، کارمەندان و خوێندکاران و سپاردنی بەشێک لە چاودێریی ناپێکهاتەیی بەم ڕێکخراوانە.
- زیادکردنی ژمارەی ناوەندە ڕۆشنبیری، هونەری و کۆمەڵایەتییەکان.
- پشتیوانیکردن لە ڕێکخراو و بڵاوکراوە خوێندکارییەکان.
ئاوەدانی
- تەواوکردنی پڕۆژە ئاوەدانییە نیوەچڵەکان.
- پێداچوونەوە بە پلانی گشتگیری گەشەپێدانی فیزیکیی زانکۆ.
- پلاندانان بۆ دابینکردنی ژێرخانی فیزیکی، بەتایبەتی پەرەپێدانی ژێرخانی فێرکاری (تاقیگە و وۆرکشۆپەکان) و ڕۆشنبیری، بەگوێرەی پلانی گەشەپێدانی زانکۆ.
- داڕشتن و جێبەجێکردنی بەرنامەیەکی گشتگیر بۆ چاککردنەوە و پاراستنی باڵەخانەکان، دامەزراوەکان و کەرەستەکانی زانکۆ.
کاروباری خوێندکاران
- سپاردنی خزمەتگوزارییە خۆشگوزەرانییەکانی خوێندکاران بە کەرتی دەرەوە و دامەزراندنی پێکهاتەیەک بۆ چاودێریی بەردەوام.
- دروستکردنی شوێنی ڕۆشنبیری و کات بەسەربردن بۆ پڕکردنەوەی کاتە بەتاڵەکان لە ژینگەی بەشە ناوخۆییەکاندا.
- زەمینەسازیی پێویست بۆ بەشداریی کەرتی تایبەت لە دروستکردنی بەشە ناوخۆییەکانی خوێندکاراندا.
- پەرەپێدانی شوێنە وەرزشییەکان بۆ گشتگیرکردنی وەرزش لەنێو خوێندکاراندا.
